W akredytowanym laboratorium zbadałam na obecność glutenu produkty oznaczone różnymi przekreślonymi kłosami. Postanowiłam sprawdzić, czy produkty z różnymi znakami graficznymi przekreślonego kłosa są naprawdę bezglutenowe? Czy są bezpieczne dla osób z celiakią i na ścisłej diecie bezglutenowej, czy jednak powinny budzić nasze wątpliwości, jak twierdzą niektórzy? Czy ktokolwiek ma monopol na „jedyny prawdziwy przekreślony kłos”? Co grozi rynkowi bezglutenowemu w Polsce? Czy inne znaki to podróbki? Dzisiejszym wpisem rozpoczynam kampanię „Nie ma lepszych lub gorszych przekreślonych kłosów”. Akcja ma pokazać, że nie tylko jeden znak gwarantuje bezpieczeństwo produktów bezglutenowych. W ramach kampanii Bezglutenowa Mama będzie badać produkty z przekreślonym kłosem i publikować wyniki, a w razie potrzeby – powiadamiać o błędach Główny Inspektorat Sanitarny. Już mam pierwsze wyniki badań na zawartość glutenu w dziesięciu produktach oznaczonych różnymi znakami przekreślonego kłosa. A jeśli jesteście ciekawi ożywionej dyskusji na ten temat, która toczy się na profilu Bezglutenowej Mamy na Facebooku – KLIK.

Dlaczego Bezglutenowa Mama rozpoczyna kampanię „Nie ma lepszych lub gorszych przekreślonych kłosów”? To odpowiedź na informacje, jakoby prawdziwy znak przekreślonego kłosa był tylko jeden, ten licencjonowany, z literką „c” w kółeczku, nadawany przez Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej. To protest środowiska bezglutenowego przeciw monopolizowaniu symbolu, który ma kilkudziesięcioletnią tradycję i nie może stać się czyjąkolwiek własnością. To niezgoda na deprecjonowanie innych producentów żywności bezglutenowej, którzy choć nie kupują licencji stowarzyszenia, to najczęściej dokładają najwyższych starań w trosce o bezglutenowość swoich wyrobów. Wreszcie kampania to głos w interesie nas, chorych na celiakię. Nie chcemy, by ktokolwiek psuł rynek żywności bezglutenowej w Polsce, wprowadzał chaos czy dezinformację. W konsekwencji takich działań niektórzy producenci żywności są przekonani, że nie mają prawa używać żadnego znaku przekreślonego kłosa, gdyż jest on czyjąś własnością…. Nie może być zgody na to, by produkty oznaczone innym znakiem graficznym, niż ten licencjonowany, automatycznie były stawiane na cenzurowanym. Przekreślony kłos od dziesięcioleci jest symbolem żywności bezglutenowej na całym świecie. Nieważne: zielony czy czerwony, zastrzeżony w urzędzie patentowym czy stworzony przez firmowego grafika, pochylony w lewo czy w prawo… Przekreślony kłos to przekreślony kłos. Powstał jeszcze przed stowarzyszeniami i nie można go zawłaszczać. 

Zatem kampania „Nie ma lepszych lub gorszych przekreślonych kłosów” jest potrzebna nam – chorym na celiakię, ale również producentom, których ktoś stara się dyskredytować i być może – w konsekwencji – eliminować z rynku.

Chcę wyraźnie podkreślić, że nie walczę z produktami oznaczonymi licencjonowanym znakiem przekreślonego kłosa i nie zachęcam nikogo do rezygnacji z licencji. Producenci tych wyrobów dają pełną gwarancję bezpieczeństwa dla osób z celiakią i na ścisłej diecie bezglutenowej. Doceniam, że wkładają dużo trudu i pracy w zapewnienie jedzenia, które jest lekarstwem dla chorych na celiakię czy fenyloketonurię. I zawsze, jeśli mam do wyboru: produkt bezglutenowy nieznanego, nie budzącego zaufania producenta, i produkt z licencją, wybieram ten drugi. Zdarza się bowiem, że nieuczciwi piekarze oferują „chleb bezglutenowy”, a wędliniarze – np. bezglutenowy pasztet z dziczyzny (ale zapominają dodać, że foremka  była wysypana pszenną bułką tartą). Dlatego konsumenci na diecie bezglutenowej muszą zachowywać dużą czujność na zakupach KLIK – Jak robić bezglutenowe zakupy?

Owszem, licencjonowany znak przekreślonego kłosa jest ceniony, rozpoznawalny przez osoby z celiakią i na diecie bezglutenowej, a także przez kucharzy czy hotelarzy i bardzo ułatwia bezglutenowe zakupy. Jednak – podkreślam – nie może być uznawany w Europie za jedyny  gwarant bezglutenowości.

Stowarzyszenie z Warszawy od paru lat, z pieniędzy ze składek członkowskich i z wpływów z 1% podatku, bada produkty na obecność glutenu. Badaniom są poddawane zarówno wyroby oznaczane (napisem lub znakiem) jako bezglutenowe, jak i te ogólnodostępne (np. przyprawy, czipsy). Te badania są bardzo potrzebne, pomagają bowiem kontrolować producentów. Bywa, że ujawniają przekroczenie glutenu (powyżej 20 ppm). Wówczas stowarzyszenie powiadamia Główny Inspektorat Sanitarny, który wszczyna procedurę wycofania produktu z rynku i zbadania nieprawidłowości. To bardzo ważny i potrzebny krok, ale brak mu dalszego ciągu (o tym przeczytacie pod koniec tego wpisu). 

Efektem mówienia o jednym, najbardziej wiarygodnym i oryginalnym znaku przekreślonego kłosa są publikacje u partnerów współpracujących z Polskim Stowarzyszeniem Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej, podające informacje wprowadzające pacjentów w błąd. Na stronie glutendetect.pl KLIK PEŁNY TEKST czytamy m. in.: 

„Prawdziwy znak jest tylko jeden. Czy rozpoznasz go w gąszczu podobnych znaków?  Pamiętajmy, że producenci mogą zamieszczać swoje własne grafiki informujące konsumenta o tym, że produkt jest bezglutenowy. Jednak w takim wypadku musimy liczyć na prawdomówność producenta, bo nie ma on obowiązku przeprowadzania żadnych badań dotyczących obecności glutenu w produkcie. Jeżeli jednak znak jest łudząco podobny do oryginału, będzie to już wprowadzanie konsumenta w błąd. Poniżej przedstawiamy kilka znaków, z którymi spotkaliśmy się na polskim rynku, oczywiście pod numerem 5 znajdziecie oryginał (patrz niżej: zdjęcie ze strony glutentetect.pl). To on daje nam gwarancję, że produkt jest bezpieczny dla osób chorujących na celiakię. Warto mieć na uwadze, że program ELS nie audytuje produktów opatrzonych innymi znakami. Tylko i wyłącznie od producenta zależy, czy będzie się on starał o przyznanie licencji. Cieszy jednak fakt, że licencjonowany znak zyskuje coraz większe zaufanie konsumentów, a to powoduje, że firmy decydują się na wzięcie udziału w programie i rezygnują z własnych oznaczeń.”

Pod tekstem pojawił się jeszcze komentarz:

„Bardzo przydatny artykuł. Faktycznie, na półkach sklepowych coraz więcej produktów z pseudo znakiem przekreślonego kłosa (pogrubienie – BM). Tak się czasem zastanawiam, gdzie mają sumienie producenci? Czy nie zdają sobie sprawy, jak wielką krzywdę wyrządzają ludziom chorym, opisując produkt jako bezglutenowy, gdy w rzeczywistości wcale takim nie jest? Ja sama, będąc już 14 lat na diecie, czasem się waham w sklepie, czy znak jest podróbą czy autentykiem (pogrubienie – BM). Myślę, że powinno się apelować do producentów, pokazywać im skutki jedzenia glutenu przez chorych na celiakię czy nietolerancję. Wydajemy fortunę na żywność bez glutenu, a potem czyjaś nieodpowiedzialność i chciwość niweczy efekty naszej diety. Czy na takich ludzi nie powinien znaleźć się paragraf?[…]” Ewa z Wrocławia

Bezglutenowa Mama pyta zatem: czy takie publikacje są uczciwe wobec pacjentów z celiakią i osób będących na diecie bezglutenowej z przyczyn zdrowotnych?! Co to znaczy: „oryginał znaku przekreślonego kłosa”?! I to nieprawda, że producenci nie mają obowiązku badania produktów oznaczanych jako bezglutenowe – w momencie urzędowej kontroli muszą okazać urzędnikom dowody na bezglutenowość wyrobów. 

Akcja promująca licencjonowany przekreślony kłos jest dość skuteczna. Bywa, że producenci, w obawie przed posądzeniem o plagiat, obawiają się oznaczać swoje produkty bezglutenowe znakiem przekreślonego kłosa. Niektórzy są bowiem przekonani, jakoby nie mieli prawa używać żadnego znaku przekreślonego kłosa bez wykupienia licencji! Inni dowiadują się z kolei, że po wprowadzeniu licencjonowanego znaku ich produkty będą atrakcyjne dla sieci, które ufając zastrzeżonemu znakowi, nie wymagają od producentów badań na zawartość glutenu czy spełnienia innych warunków. Wreszcie producenci słyszą, że osoby na diecie bezglutenowej, wg ankiety stowarzyszenia z Warszawy, niemal w 100% wolą kupować wyroby z licencją…. Zatem komunikat marketingowy jest jasny: licencja zwiększa konkurencyjność produktu na rynku bezglutenowym.

Mimo takich działań realia powoli się zmieniają, czego dowodem jest wycofanie się z licencji sieci LIDL w całej Europie. Sieć wprowadziła własną grafikę przekreślonego kłosa i w żaden sposób nie neguje innych bezglutenowych producentów.

• Prowadzę rozmowy w sprawie wprowadzenia kilku produktów do sieci – zdradza Bezglutenowej Mamie jeden z producentów. – Nikt nie pytał o licencję stowarzyszenia, muszę natomiast spełnić wszystkie inne wymogi, w tym dostarczać badania na bezglutenowość. 

Dla dobra pacjentów z celiakią i osób będących na diecie bezglutenowej z przyczyn zdrowotnych najważniejsza jest bezglutenowość produktów. By ją zapewnić, nieustannie potrzebne są działania edukujące producentów i sprzedawców żywności, kucharzy i kelnerów itd. Od wielu lat zajmuje się tym zarówno Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej, Bezglutenowa Mama oraz inne organizacje. Jednakże w działaniach  stowarzyszenia z Warszawy brakuje konsekwencji. Skoro bada produkty na zawartość glutenu i powiadamia GIS, dlaczego nie idzie krok dalej i nie współpracuje ze wszystkimi producentami żywności bezglutenowej w Polsce? Dlaczego nie wspiera ich nieodpłatnie, wysyłając np. wytyczne dotyczące produkcji bezpiecznej żywności bezglutenowej? Ba, nie powiadamia nawet producentów, gdy wynik badania ich produktów zbliża się do 20 ppm. Skoro pracownicy stowarzyszenia mają największą wiedzę na temat żywności bezglutenowej, dlaczego poprzestają tylko na zgłoszeniu do GIS przekroczonego poziomu glutenu (powyżej 20 ppm)?

Według statutu głównym celem stowarzyszenia jest „popularyzacja i upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy na temat celiakii i diety bezglutenowej w celu poprawy jakości życia społecznego chorych”. Rozumiem, że audyty i kontrole prowadzone w ramach przyznawania licencji angażują czas i pieniądze. Ale wysłanie e-maila nic nie kosztuje! Nie ma również kłopotu z odnalezieniem kontaktu do producentów żywności bezglutenowej. Pewnie nie uda się „namierzyć” wszystkich, ale gdyby stowarzyszenie wyraziło taką wolę, pomogła by cała bezglutenowa Polska. Osoby na diecie przekazywałyby stowarzyszeniu adresy e-mail do producentów oznaczonej żywności bezglutenowej, znalezionej w sklepach. Dzięki temu rozpoczęłaby się szeroko zakrojona akcja edukacyjna, prowadzona naprawdę dla dobra i w interesie chorych na celiakię.

Czy budowanie monopolistycznej pozycji jednego znaku oraz próby marginalizowania innych producentów są w porządku wobec osób z celiakią i innymi chorobami dietozależnymi? Czy potrzebny jest chaos na rynku bezglutenowym w Polsce, czy raczej rozwijanie go i wspieranie? Na diecie bezglutenowej jestem od 1979 r. i pamiętam czasy, gdy u nas nie było nawet mąki kukurydzianej czy ryżowej, nie mówiąc o chlebie, ciastkach czy makaronach. Nie chcę powrotu do tamtych czasów.

Podkreślę raz jeszcze: nie walczę z produktami oznaczonymi licencjonowanym znakiem przekreślonego kłosa. Firmy te dają gwarancję bezpieczeństwa produktów, sama je często kupuję do domu, na kolonie bezglutenowe czy na warsztaty kulinarne. Ale uważam, że w Polsce, jak i w Europie, jest przestrzeń dla wielu uczciwych producentów i dla wielu przekreślonych kłosów, jak również dla społecznej i urzędowej kontroli nad rynkiem bezglutenowym.

Czego nam potrzeba w Polsce? Potrzebny jest dialog i tworzenie aktualizowanego katalogu bezpiecznych bezglutenowych produktów, bez ograniczania się do jedynego kryterium – posiada czy nie posiada płatną licencje. Chodzi w końcu o nasze, bezglutenowców, zdrowie i komfort. Takie katalogi istnieją w innych krajach europejskich, są co roku aktualizowane i wydawane przez tamtejsze stowarzyszenia. Trzymam kciuki, że i w naszym kraju osiągniemy taki poziom.