Naukowcy ustalili, że mikrobiota jelit w celiakii uboga jest w bakterie probiotyczne z rodzajów Bifidobacterium i Lactobacillus. Co więcej: uszkodzenia śluzówki jelita obecne są u ponad 33% dorosłych pacjentów z celiakią, stosujących ścisłą dietę bezglutenową. Jednocześnie, jak dowodzą inne badania, nawet rygorystyczna dieta bezglutenowa nie jest w stanie przywrócić właściwej kompozycji mikrobioty jelitowej. Dlatego tak ważna jest dieta bogata w naturalne probiotyki (maślanka, kefir, zakwas buraczany, kiszonki). Również jedna z nowszych rekomendacji dietetycznych w celiakii zakłada stosowanie suplementów diety zawierających żywe szczepy bakterii probiotycznych o udowodnionej skuteczności. Jednym z takich probiotyków jest SanProbi – suplement oznaczony jako probiotyk bezglutenowy. Oto artykuł autorstwa dr n. med. Karoliny Skoniecznej-Żydeckiej z Zakładu Biochemii i Żywienia Człowieka Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie.
W jelitach człowieka znajduje się ponad 1000 różnych gatunków bakterii, które łącznie z występującymi w tym organie grzybami oraz wirusami tworzą mikrobiotę jelitową. Mikroflora jelitowa zdominowana jest przez bakterie należące do typów Firmicutes oraz Bacteroidetes. Mniej liczne są typy Proteobacteria oraz Actinobacteria i Fuscobacteria. Mikroorganizmy jelitowe są kluczowe dla zachowania zdrowia. W drodze fermentacji uczestniczą w rozkładzie niestrawionych resztek pokarmowych, a produkty tych przemian -krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe – odżywiają komórki nabłonka jelitowego i determinują jego parametry morfologiczne, tj. liczbę komórek wyściełających kosmki i w kryptach. Szczególną rolę odgrywa w tym aspekcie produkcja maślanu, którego dominującymi producentami są Faecalibacteriumprausnitzii, z rodzaju Clostridium oraz Butyrivibrio i Eubacterium. Wybrane rodzaje bakterii jelitowych produkują witaminy, głównie K oraz z grupy B, oraz zwiększają przyswajalność składników mineralnych. Udowodniono również, że pomagają zachować równowagę gospodarki lipidowej. Co istotne, bakterie jelitowe produkują śluz, który chroni nabłonek jelitowy przed kolonizacją drobnoustrojami chorobotwórczymi. Mikroorganizmy tworzące ekosystem jelitowy sprawnie i szybko eliminują szkodliwe antygeny obecne w świetle jelita, np. bakterie chorobotwórcze, niestrawione składniki pokarmowe. Proces ten odbywa się w drodze molekularnej, w wyniku której produkowane są komórki i czynniki prozapalne celem ich eliminacji. Jednocześnie obecność prawidłowej mikrobioty jelitowej gwarantuje wytworzenie odporności wobec bakterii pożytecznych i składników diety. Dzięki takim mechanizmom organizm nie wyzwala reakcji odpornościowych na pożywienie (za wyjątkiem alergii i nietolerancji) i własne bakterie jelitowe.
Kolonizacja jelit rozpoczyna się już przy porodzie, przy czym poród naturalny jest gwarantem właściwej kolonizacji jelita przez drobnoustroje pochodzące z dróg rodnych mamy, podczas gdy cięcie cesarskie prowadzi do zasiedlenia jelita przez bakterie obecne na sali operacyjnej. Rozwojowi flory bakteryjnej jelit służy oczywiście karmienie naturalne. Sposób karmienia małego dziecka, a następnie rozszerzanie jego diety decydują o składzie mikrobioty. Mleko matki zawiera składniki korzystnie wpływające na rozwój bakterii w jelicie. Choć skład mikroflory jelitowej jest w miarę stabilny, to stosowanie leków (głównie antybiotyków, steroidów, inhibitorów pompy protonowej czyli leków na zgagę) oraz występowanie stanów zapalnych w obrębie przewodu pokarmowego narusza tę równowagę i prowadzi do dysbiozy.
Są to zaburzenia w składzie zarówno ilościowym, jak i jakościowym mikrobioty jelitowej, które wywołują wzrost przepuszczalności bariery jelitowej. Pod tym pojęciem kryje się fizyczna struktura obecna w jelicie, którą tworzą komórki nabłonkowe pokryte warstwą ochronnego śluzu zasiedlanego mikrobiotą jelitową oraz komórki układu krwionośnego, chłonnego, immunologicznego i nerwowego obecne w jelicie. Ściany jelita są fizjologicznie przepuszczalne, dzięki czemu możliwe jest wchłanianie składników odżywczych z pożywienia do krwi. Jednak kiedy przepuszczalność rośnie, do krwi przedostawać się mogą bakterie oraz niestrawione składniki pokarmowe, które rozprowadzane po organizmie mogą być przynajmniej częściowo odpowiedzialne za występowanie chorób metabolicznych, autoimmunologicznych, neurorozwojowych i psychicznych. Wyniki badań naukowych dowodzą, że mikrobiota jelitowa może być jednym z czynników patogenetycznych celiakii.
Istotą celiakii jest nadwrażliwość organizmu na jedną z frakcji glutenu – gliadynę. Po spożyciu produktów zawierających gluten rozwija się stan zapalny błony śluzowej jelita. Oprócz czynników genetycznych odgrywających rolę w etiologii celiakii, istnieje wiele czynników środowiskowych, z których część związana jest z mikrobiotą jelitową. Zauważono, że dzieci urodzone cięciem cesarskim i o niskiej masie urodzeniowej (wykazujące niedojrzałość układów) mają większe ryzyko rozwoju celiakii. Również niewłaściwy skład mikroflory jelitowej w okresie niemowlęcym, związany zarówno z zakażeniami rotawirusowymi jak i antybiotykoterapią sprawia, że rośnie prawdopodobieństwo rozwoju nietolerancji na gluten.
Badania składu mikrobioty jelitowej u pacjentów z celiakią dowiodły, że wykazuje ona duże zróżnicowanie osobnicze. Ustalono, że mikrobiota jelit w celiakii uboga jest w bakterie probiotyczne z rodzajów Bifidobacterium i Lactobacillus, zaś obfituje w potencjalnie chorobotwórcze Bacteroides–Prevotella, Clostridium Histolitycum, Eubacteriumrectal–C. coccoides. U pacjentów znajdujących się na diecie eliminacyjnej odkryto zaś, że rośnie liczba bakterii E. coli oraz Staphylococcus. Co więcej, nosicielstwo niekorzystnych genotypów HLA-DQ2 oraz HLA-DQ8 predysponujących do celiakii wydaje się mieć związek ze opisanymi zmianami w składzie ekosystemu jelitowego. W eksperymentach ustalono również, że pacjenci z celiakią i zmianami dysbiotycznymi w jelicie produkują istotnie mniej wewnątrzwydzielniczej immunoglobuliny A wchodzącej w skład śluzu jelitowego stanowiącego pierwszą linię obrony przez patogenami.
Według najnowszych danych uszkodzenia śluzówki jelita obecne są u ponad 33% dorosłych pacjentów z celiakią stosujących ścisłą dietę bezglutenową, pomimo zauważalnej redukcji objawów choroby oraz poprawy wskaźników laboratoryjnych. Jednocześnie jak dowodzą inne badania, nawet rygorystyczna dieta bezglutenowa nie jest w stanie przywrócić właściwej kompozycji mikrobioty jelitowej. Kiedy zatem w wyniku dysbiozy w przebiegu celiakii rozszczelnia się bariera jelitowa, produkowane są komórki i mediatory układu odpornościowego, wywołując stan zapalny błony śluzowej jelita. Co więcej, jak podają naukowcy, przewlekły stan zapalny w jelicie dzieci z celiakią może prowadzić do niedożywienia i wywierać negatywny wpływ na rozwój fizyczny i poznawczy.
Jedna z nowszych rekomendacji dietetycznych zakłada stosowanie probiotyków w celiakii – suplementów diety zawierających żywe szczepy bakterii probiotycznych o udowodnionej skuteczności. Przyjmowanie probiotyków pomaga ustalić równowagę w kompozycji mikrobioty jelitowej, co może złagodzić manifestacje kliniczne nietolerancji na gluten. Po ustąpieniu objawów, w przebiegu stosowania diety bezglutenowej, probiotyki namnażając się w jelicie zmniejszają liczbę drobnoustrojów patogennych i potencjalnie chorobotwórczych, co gwarantuje wsparcie dla odbudowy własnej – unikatowej mikroflory. Jednocześnie biorąc pod uwagę szereg funkcji pełnionych przez drobnoustroje jelitowe, przyjmowanie probiotyków w celiakii ma działanie immunomodulujące, co pomaga ograniczyć aktywację immunologiczną wobec żywności i bakterii pożytecznych. W konsekwencji zatem stosowanie probiotyków pomaga uszczelnić barierę jelitową i zapobiega rozwojowi stanu zapalnego w śluzówce jelita.
Jedna z nowszych rekomendacji dietetycznych w celiakii zakłada stosowanie suplementów diety zawierających żywe szczepy bakterii probiotycznych o udowodnionej skuteczności. Przyjmowanie probiotyków bez glutenu pomaga ustalić równowagę w kompozycji mikrobioty jelitowej, co może złagodzić manifestacje kliniczne nietolerancji na gluten. Po ustąpieniu objawów, w przebiegu stosowania diety bezglutenowej, probiotyki namnażając się w jelicie zmniejszają liczbę drobnoustrojów patogennych i potencjalnie chorobotwórczych, co gwarantuje wsparcie dla odbudowy własnej – unikatowej mikroflory. Jednocześnie biorąc pod uwagę szereg funkcji pełnionych przez drobnoustroje jelitowe, przyjmowanie probiotyków w celiakii ma działanie immunomodulujące, co pomaga ograniczyć aktywację immunologiczną wobec żywności i bakterii pożytecznych. W konsekwencji zatem stosowanie probiotyków pomaga uszczelnić barierę jelitową i zapobiega rozwojowi stanu zapalnego w śluzówce jelita. Jak przyjmować probiotyk, by przyniósł najwięcej korzyści pacjentowi z celiakią? Wystarczy jedna kapsułka dziennie, ale uwaga: probiotyków nie wolno popijać ciepłym płynem. Najlepsza, najbardziej neutralna jest woda lub sok – ale uwaga: nie należy popijać probiotyków ani wielu innych leków sokiem grapefruitowym.