Najnowsze badania wykazały (*), że ponad jedna trzecia (wg innych badań aż 3/4) dorosłych z celiakią (powyżej 15 r. życia) zapada na hiposplenizm ( upośledzenie funkcji śledziony). Oznacza to większą predyspozycję do ciężkich zakażeń bakteriami otoczkowymi. Prościej mówiąc: hiposplenizm oznacza mniejszą odporność organizmu na wiele chorób, m. in. grypę czy zapalenie płuc wywołane pneumokokami i meningokokami oraz na zapalenie opon rdzeniowo – mózgowych czy sepsę. Uwaga: zakażenia te są drugą po nowotworach przyczyną zgonów pacjentów z celiakią!
Dlatego w Anglii pacjentom z celiakią zaleca się szczepienia, które ochronią przed wspomnianymi chorobami. O tym, że celiakia u sporej grupy dorosłych może prowadzić do upośledzenia funkcji śledziony, w Polsce się powszechnie nie mówi, a szkoda. Trzy szczepionki (meningokoki, pneumokoki i grypa) mogą uratować zdrowie i życie pacjentom z chorobą trzewną. Dotyczy to zwłaszcza seniorów, najbardziej narażonych na ciężki przebieg zapalenia płuc czy grypy. Temat szczepień przeciw grypie (tej zwykłej) jest ciągle aktualny, warto więc zgłębić temat hiposplenizmu w celiakii i rozważyć pozostałe szczepienia.
Temat upośledzenia funkcji, zmniejszenia lub zaniku śledziony u pacjentów z celiakią podjęli m. in. naukowcy ze Szwecji, Anglii i Włoch. Przeanalizowali publikacje medyczne oraz dokumentację chorych na przestrzeni kilku dziesięcioleci. W badaniach, opublikowanych w czasopismach naukowych w 2017 r. i 2019 r. wykazali niezbicie, że ponad jedna trzecia osób z chorobą trzewną może cierpieć na hiposplenizm (większość o tym nie wie). Należą oni zatem do grupy zwiększonego ryzyka wystąpienia zakażeń bakteriami otoczkowymi, szczególnie pneumokokami, meningokokami oraz Hib (bakteria wywołująca zapalenie dróg oddechowych, ucha czy opon rdzeniowo – mózgowych, sepsy). U chorych na celiakię stwierdza się ponadto obniżony poziom kwasu foliowego, witaminy B12 i witaminy D w surowicy, a to dodatkowo może przyczyniać się do zmniejszenia odporności.
Ryzyko wystąpienia hiposplenizmu (a tym samym mniejszej odporności) wzrasta aż do 80 % u pacjentów z celiakią i jednocześnie z zaburzeniami autoimmunologicznymi i/lub ze stanami przednowotworowymi lub nowotworowymi.
Wykrycie nieprawidłowości w funkcjonowaniu śledziony nie jest skomplikowane. Wystarczy regularnie wykonywać rozmaz krwi oraz USG jamy brzusznej. Nie są to badania skomplikowane, inwazyjne ani kosztowne. Uwaga: ryzyko hiposplenzmu wzrasta, gdy pacjent oprócz celiakii ma inne choroby autoimmunilogiczne (cukrzyca typ I, Hashimoto, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń itd.)
Dlatego pacjenci z celiakią powinni być pod stałą kontrolą lekarza specjalisty i np. co 2 lata wykonywać USG jamy brzusznej oraz badania krwi (jest o tym mowa w podcaście KLIK). Ewentualne wykrycie zmian pozwoli bowiem szybko zareagować, zatrzymać rozwój potencjalnych chorób w różnych narządach lub podjąć skuteczne leczenie. Nie od dziś wiemy, że u osób z celiakią istnieje większe ryzyko występowania pewnych schorzeń, nie tylko autoimmunizacyjnych (patrz niżej). Regularna kontrola lekarska jest zatem niezbędna.
Obecnie w Wielkiej Brytanii dorosłym (powyżej 15. roku życia) osobom z celiakią zaleca się rutynowe szczepienia profilaktyczne związane z obniżoną odpornością. Są to szczepienia:
Badacze z kilku krajów, analizujący temat hiposplenizmu w celiakii uznali, że ważne jest również szczepienie przeciw meningokokom. Te bakterie są bowiem odpowiedzialne m. in. za zapalenie płuc, które u dorosłych osób z obniżoną odpornością może mieć ostrzejszy przebieg.
U pacjentów z nieleczoną celiakią ryzyko rozpoznania chłoniaków – w tym głównie chłoniaka jelit – w porównaniu do ogólnej populacji jest 40 razy większe. Chłoniaki w chorobie trzewnej występują najczęściej u osób w wieku 40-60 lat z niedawno rozpoznaną celiakią (5 lat i krócej). Oblicza się, że co 10 pacjent z chorobą trzewną rozpoznaną po 50. roku życia zachoruje na chłoniaka. Mimo intensywnego leczenia większość tych pacjentów umiera w ciągu kilku miesięcy od rozpoznania nowotworu.
Inne nowotwory występujące częściej, niż w populacji, to:
W zapobieganiu nowotworom korzystny efekt przynosi długotrwałe, ścisłe przestrzeganie diety bezglutenowej. U pacjentów na rygorystycznej diecie bezglutenowej trwającej ponad 5 lat od rozpoznania choroby, ryzyko wystąpienia chłoniaków jest takie samo, jak w ogólnej populacji. Jest jeszcze inna udokumentowana zależność: im wcześniej postawione rozpoznanie i wdrożone leczenie dietą bezglutenową, tym mniejsza szansa na wystąpienie nowotworu.
W kilku badaniach naukowcy odnotowali u osób z chorobą trzewną zwiększone ryzyko infekcji dróg moczowych, zakażenia gruźlicą, inwazyjnego zakażenia pneumokokami i posocznicy, a także choroby wątroby i trzustki. Należy tu wspomnieć, że nawet rygorystycznie przestrzegana dieta bezglutenowa tylko u nielicznych pacjentów prowadzi do pełnego wygojenia błony śluzowej jelita cienkiego. Dlatego u pacjentów z chorobą trzewną występuje słabsze wchłanianie mikroelementów, składników odżywczych i witamin (m. in. B i D). Stąd zalecenie, by cyklicznie badać poziom tych witamin w organizmie.
U pacjentów z chorobą trzewną, częściej niż u zdrowych osób, występuje niedobór IgA całkowitego. Może to sprzyjać słabszej odporności, a tym samym częstszym infekcjom.
Odporność w celiakii to temat rzeka. Najistotniejsze jest to, że osoby z chorobą trzewną powinny przykładać szczególną wagę do wzmacniania odporności. I tu ważne: liczy się suma działań, a nie jeden cudowny suplement KLIK. Nie dajcie się nabierać na tanie chwyty reklamowe producentów żywności – szkoda pieniędzy.
Dlatego u dzieci i dorosłych z celiakią trzeba dbać zarówno o:
(*) Artykuł powstał na podstawie artykułów w medycznym portalu: onlinelibrary.wiley.com i został zweryfikowany przez polskich lekarzy.